වර්තමානයේ 'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' යනුවෙන් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශය සඳහා ඉංගිරිසියෙන් යොදන 'Slave Island' යන නාමය ඉවත් කිරීමට අගමැති ලේකම් තැන නියෝග පමුණුවා ඇති බව වාර්තා වේ. මේ වනාහි 'Slave Island' යනු 'වහල් දූපත' යන අරුත ඇති බැවින් ඒ ප්‍රදේශයේ ජීවත් වන්නන් වහලුන් නොවන බව ලොවට මුර ගා කීම සඳහා ඉතා දුර දක්නා නුවණින් කළ වැඩක් බව පෙනේ. එහෙත් ඒ සා දුර දක්නා නුවණක් නැති අපට මෙහි පෙනෙන්නේ ඉතිහාස ඝාතනයක් පමණි.
පුරාණ කොළඹ නගරය පිළිබඳ තතු විමැසීමේ දී පැහැදිලි වන පළමු වැනි කරුණ නම් 'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' යනුත් 'Slave Island' යනුත් සපුරා සමාන භූමි ප්‍රදේශයක් නොවන බව යි. 'Slave Island' යනු තුන් පසෙකින් බේරේ වැවෙන් වට වූ තරමක් විශාල භූමි ප්‍රදේශයෙකි. නමින් මැ ඇඟැවෙන පරිදි 'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' යනු වීදියෙකි; 'Slave Island' යනු දූපතෙකි. වීදියක් හා දූපතක් හා දෙකක් බව නො දන්නෝ අග්‍රාමාත්‍ය කාර්යාලයයේ මිස අන් කොහි වෙත් ද?
පුරාණ කොළොඹ නගර සිතියම් අනුව තහවුරු වන්නේ 'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' යනු 'වහල් දූපතේ' එක් කොටසක් පමණක් බව යි. සම්පූර්ණ වහල් දූපතට දුම්රිය පොළ පිහිටි කොම්පඤ්ඤ වීදිය, ග්ලේනි වීදිය, මිව්ස් වීදිය, නව තොටුපොළ පාර යන ප්‍රදේශ කිහිපය ම අයත් වී තිබේ. ඒ අනුව වැඩි දෙනකු ගේ වැරැදි වහර අනුයමින් මුළු 'වහල් දූපතට' ම 'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' කියන්නැ යි නියම කිරීම වනාහි මුළු ලක් දිවට ම කොළොඹ කියන්නැ යි නියම කිරීම වැන්න.
ලන්දේසි බසින් 'කොම්පඤ්ඤෙ' (companhia) යන්න ඉංගිරිසි බසින් 'කම්පනි' (company) යන්න හා සම නිරුක්තික යි. මෙ තන්හි 'කම්පනි' යනු 'සමාගම' යන අරුත නො ව 'හමුදා ඛණ්ඩය' යන අරුත යි. ලන්දේසි යුගයේ දී මේ ප්‍රදේශයේ ලස්කිරිඤ්ඤ කොම්පඤ්ඤයක් (lascarine companhia) ස්ථානගත කොට තුබුණු බැවින් එය 'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' යනුවෙන් වහරට පැමිණ තිබේ. හමුදා බැරැක්ක තුබුණු ප්‍රදේශයක් දූපතක් තරම් විශාල නැති බව කාටත් පැහැදිලි කරුණකි.
ඉංගිරිසි යුගයේ දී 'Slave Island' යනුවෙන් හඳුන්වන ලද්දේ කොම්පඤ්ඤ වීදිය ද ඇතුළත් විසල් බිම් පෙදෙසක් බවත් එය තුන් පසෙකින් බේරේ වැවෙන් වට වී තුබුණු බවත් ඉහත කීවෙමු. මෙය 'Slave Island' නම ලද්දේ ලන්දේසි යුගයේ දී එහි කාපිරි වහලුන් සිරගත කොට සිටි බැවිනි. මේ කාපිරි වහලුන් දියෙන් පීනා පැන යාම වැලැක්වීම සඳහා බේරේ වැවේ කිඹුලන් ඇති කළ බව ද පතළ කරුණෙකි. කයිමන් දොරකඩට ඒ නම ලැබුණේ ද ලන්දේසි බසින් කිඹුලා 'කායිමන්' (kaaiman) යන නමින් හැඳින්වුණු බැවිනි.
'කොම්පඤ්ඤ වීදිය' සේ ම 'Slave Island' යනුත් ඓතිහාසික ප්‍රවෘත්ති පාදක ස්ථාන නාම බවත් ඒ ස්ථාන නාමවලින් එකක් හෝ මකා දැමීම ඉතිහාසයේ එක් ප්‍රවෘත්තියක් මකා දැමීමට ගන්නා ප්‍රයත්නයක් බවත් අප ගේ නොවක් හැඟුම යි. ඉඳුරා කුල ඇඟැවුමක් ඇති බෙරවගොඩ, ඔලීගොඩ, රදාතොට වැනි ස්ථාන නාමයක් විනා මෙවැනි ඓතිහාසික ප්‍රවෘත්ති පාදක ස්ථාන නාමයක් නිරවද්‍ය කරන්නට යාම වනාහි ඉතිහාස ඝාතක අතිධාවනකාරි ක්‍රියාවක් බව අප ගේ මෘතිකත්වය යි. අගමැති ලේකම් තැන ගේ මේ නියමය අප පිළිගත හොත් අනාගතයේ දී 'කොළොඹ' නමින් මුළු 'ලක් දිව' හැඳින්වීමට ද නියෝග පැනැවෙන්නට බැරි නැත!
මේක එහෙවු රට ය.
------------------------
ගැට පදය:
ලස්කිරිඤ්ඤ - මෙනම් පුර්තුගීසි, ලන්දේසි යුගවල දී ආක්‍රමණිකයනට සේවය කළ ස්වදේශික හමුදා හැඳින්වූ නාමය යි. අරාබි බසෙහි 'සෙබළා/ රකවලා' යන අරුත් දෙන 'අෂ්කාර්' (Askar) යන පදය ප්‍රභූත කොට ඇති මෙය පර්සියානු බසෙහි 'ලෂ්කාර්' (Lascar) යන්න හරහා පුර්තුගීසි බසට 'ලස්කිරිඤ්ඤෙ' (Lascarine) යනුවෙන් පිවිස ඇත. ස්වදේශිකයන් ගේ දෘෂ්ටි කෝණය අනුව මූ තුමූ සුද්දනට ගැති කම් කළ දේශද්‍රෝහි හමුදා ය.
